МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ БУРЯТСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ Н.Г. Замбулаева НЮТАГ ХЭЛЭНЭЙ БАЙДАЛДА ЛИТЕРАТУРНА БУРЯАД ХЭЛЭНДЭ ҺУРГАЛГЫН МЕТОДИКО __________________________________________________ МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ ЛИТЕРАТУРНОМУ БУРЯТСКОМУ ЯЗЫКУ В ДИАЛЕКТНЫХ УСЛОВИЯХ Рекомендовано Учебно-методическим советом БГУ в качестве учебно-методического пособия для студентов направления подготовки 032700.62 Филология Улан-Удэ 2014 1 УДК 372.8:811.512.31 ББК 74.268.19=642 З-26 Утверждено к печати редакционно-издательским советом Бурятского государственного университета Рецензенты С.В. <...> Замбулаева Н.Г. З-261 Нютаг хэлэнэй байдалда литературна буряад хэлэндэ һургалгын методико: учебно-методическое пособие. <...> УДК 372.8:811.512.31 ББК 74.268.19=642 © Бурятский госуниверситет, 2014 2 ОРОЛТО Мүнөө үеын байдалай ёһоор хүүгэдые бага наһанһаань түрэлхи хэлэндэнь дуратайгаар һурган хүмүүжүүлхэ гэһэн асуудал багшанарайшье, түрэлхидэйшье һанаа сэдьхэл зобоодог гээшэ. һүүлэй хэдэн жэлнүүдтэ арадайнгаа түүхэ, соёл болбосорол болон ёһо заншалнуудта анхаралаа хандуулдаг болохоһоо хойшо, түрэлхид хүүгэдээ түрэлхи буряад хэлэндэнь һургаха гэжэ оролдоно. <...> Түрэл хэлэмнай түрэһэн нютагтаяа бүрилдэһэн, эхын уурагтай хамта манай бэедэ шэнгэһэн, сэдьхэл бодолымнай тэнжээһэн арад үндэһэтэнэймнай гол ехэ баялиг болоно ха юм. <...> Бага наһанһаань үхибүүдтэ түрэлхи хэлыень шудалуулжа, оюун сэдьхэлыень хүгжөөхэ хэрэгтэ багшын үүргэ ехэ гээшэ ааб даа. <...> Мүнөө үедэ һургуулиин урда табигдаһан зорилгонуудые бэелүүлхын тула, илангаяа багшанар бүхы талаан бэлигээ гаргажа хүдэлхэ ёһотой. <...> Юундэб гэхэдэ, хүүгэдые түрэлхи хэлэндэнь һургахадаа, багша хүн ганса эрдэм мэдэсэ, шадабари, дадал олгуулхаһаа гадна, тэдэниие зүбөөр хүмүүжүүлхэ уялгатай болоно бшуу. <...> Эндэ эгээ шухала арга боломжонуудай нэгэн – түрэлхи хэлэнэй үүргэ <...>
Нютаг_хэлэнэй_байдалда_литературна_буряад_хэлэндэ_hургалгын_методико_=_Методика_обучения_литературному_бурятскому_языку_в_диалектных_условиях.pdf
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ
БУРЯТСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ
Н.Г. Замбулаева
НЮТАГ ХЭЛЭНЭЙ
БАЙДАЛДА ЛИТЕРАТУРНА БУРЯАД ХЭЛЭНДЭ
ҺУРГАЛГЫН МЕТОДИКО
__________________________________________________
МЕТОДИКА ОБУЧЕНИЯ
ЛИТЕРАТУРНОМУ БУРЯТСКОМУ ЯЗЫКУ
В ДИАЛЕКТНЫХ УСЛОВИЯХ
Рекомендовано Учебно-методическим советом БГУ
в качестве учебно-методического пособия для студентов
направления подготовки 032700.62 Филология
Улан-Удэ
2014
1
Стр.1
УДК 372.8:811.512.31
ББК 74.268.19=642
З-26
Утверждено к печати
редакционно-издательским советом
Бурятского государственного университета
Рецензенты
С.В. Андреева, канд. филол. наук, доц.
В.Д. Патаева, канд. филол. наук, доц.
Замбулаева Н.Г.
З-261 Нютаг хэлэнэй байдалда литературна буряад хэлэндэ
һургалгын методико: учебно-методическое пособие. –
Улан-Удэ: Издательство Бурятского госуниверситета, 2014.
– 68 с.
Учебно-методическое пособие рекомендуется студентам,
обучающимся по направлениям 050100.62 Педагогическое
образование, 032700.62 Филология (Бурятский язык и
литература), в качестве дополнительной литературы по курсу
Методика преподавания бурятского языка. Пособие также может
быть полезным учителям начальных классов, а также бурятского
языка и литературы.
УДК 372.8:811.512.31
ББК 74.268.19=642
© Бурятский госуниверситет, 2014
2
Стр.2
ОРОЛТО
Мүнөө үеын байдалай ёһоор хүүгэдые бага наһанһаань түрэлхи
хэлэндэнь дуратайгаар һурган хүмүүжүүлхэ гэһэн асуудал
багшанарайшье, түрэлхидэйшье һанаа сэдьхэл зобоодог гээшэ.
һүүлэй хэдэн жэлнүүдтэ арадайнгаа түүхэ, соёл болбосорол болон
ёһо заншалнуудта анхаралаа хандуулдаг болохоһоо хойшо,
түрэлхид хүүгэдээ түрэлхи буряад хэлэндэнь һургаха гэжэ
оролдоно. Түрэл хэлэмнай түрэһэн нютагтаяа бүрилдэһэн, эхын
уурагтай хамта манай бэедэ шэнгэһэн, сэдьхэл бодолымнай
тэнжээһэн арад үндэһэтэнэймнай гол ехэ баялиг болоно ха юм.
Бага наһанһаань үхибүүдтэ түрэлхи хэлыень шудалуулжа, оюун
сэдьхэлыень хүгжөөхэ хэрэгтэ багшын үүргэ ехэ гээшэ ааб даа.
Мүнөө үедэ һургуулиин урда табигдаһан зорилгонуудые
бэелүүлхын тула, илангаяа багшанар бүхы талаан бэлигээ гаргажа
хүдэлхэ ёһотой. Юундэб гэхэдэ, хүүгэдые түрэлхи хэлэндэнь
һургахадаа, багша хүн ганса эрдэм мэдэсэ, шадабари, дадал
олгуулхаһаа гадна, тэдэниие зүбөөр хүмүүжүүлхэ уялгатай болоно
бшуу. Эндэ эгээ шухала арга боломжонуудай нэгэн – түрэлхи
хэлэнэй үүргэ болоно. Түрэлхи хэлэн үхибүүдэй оюун бодолынь
хүгжөөхэ, оршон тойронхи юумэнүүд тухай мэдэсыень үргэдхэхэ,
түрэл арадайнгаа гүн гүнзэгы сэдьхэлтэй танилсуулха ушарта гол
үүргэ дүүргэнэ. Гэбэшье, түрэл хэлэн үхибүүдэй талаан бэлиг
хүгжөөхэ, арадайнгаа үндэһэн соел мэдэхэ хэрэгтэ ехэ нүлөө
үзүүлдэгынь мэдээжэ.
Эхин һургуулида буряад хэлэ заалгын гол зорилгонь болбол
һурагшадые литературна хэлэнэй нормодо, аман болон бэшэгэй
хэлэлгэдэ үргэнөөр, мүн зүбөөр һурагшадаа хэлүүлжэ һургалга
болоно. Литературна хэлэн хуулиин ёһоор баталагдажа
гуримшуулагдаһан, тусгаар дүримтэй, нормотой байдаг. Харин
нютаг хэлэнүүдтэ иигэжэ хуулиин ёһоор баталагдаһан дүримүүд
байдаггүй, тиигэбэшье диалектнүүд өөһэд өөһэдынгөө нормотой,
гуримтай байдаг.
3
Стр.3
Гэхэтэй хамта, литературна хэлэмнай бүхы буряадуудай дунда,
илангаяа баруун буряадуудай, мүн цонгоол, сартуул, хамниган
зоной дунда мүнөө хүсэд дэлгэрээгүй, Харин гол түлэбтөө бэшэгэй
хэлэлгэ болоод байна. Ондо ондоо аймагуудта ажаһуудаг арад зон
олонхи ушарта өөһэд дундаа нютаг нютагайнгаа хэлээр
хөөрэлдэдэг. Хото, тосхонуудта һуудаг буряад зон, илангаяа
залуушууул түрэл хэлэеэ мартажа байна, тиимэ дээрэһээ хоорондоо
ородоор дуугаралсана. Олон ондоо үндэһэ яһатанай бэе бэетэеэ
харилсажа байдаг хамтын хэлэн ород хэлэ мэдэхэһээ гадна, мүн
нютаг хэлэнүүдээ – тон һайнаар мэдэдэг болохо, бүри үргэнөөр
хэрэглэхэ, улам хүгжөөхэ зорилго урдамнай табигдана.
Литературна буряад хэлэнэй дүримүүдые эзэмдэлгэдэ диалектнэ
хэлэлгэ горитойхон һаалта боложо үгэнэ гэжэ ажаглалтанууд
гэршэлнэ. Мүнөө үеын буряад һургуулинуудта түрэл хэлэндэ
һургалгын системэ нютаг хэлэнэй онсо шэнжэнүүдые дүүрэн
бэшээр хэрэглэнэ. Энэ тогтоһон байдал бага наһанай һурагшадые
литературна буряад хэлэнэй зүб үгүүлэлгын болон зүб бэшэлгын
дадалнуудые бүрилдүүлгэдэ һаалта боложо үгэнэ. Эхин һургуулиие
дүүргэжэ гараһан һурагшад түрэлхи хэлэн дээрээ һанал бодолоо
хүсэд дүүрэнээр грамматикын гол эрилтэнүүдые баримталан
бэшэжэ шадаха ёһотой.
Нютаг хэлэнэй байдалда литературна буряад хэлэндэ һургаха
асуудалнууд буряад хэлэнэй методикодо хүсэд дүүрэн
шэнжэлэгдээгүйһээ боложо, бидэ энэ тус ажал танай анхаралда
гаргабабди.
4
Стр.4